Η ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ «ΝΤΟΠΙΩΝ» ΚΑΤΟΙΚΩΝ
ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΑΛΜΩΠΙΑΣ
Ιστορικά στοιχεία
Η επαρχία Αλμωπίας βρίσκεται στη Βόρεια-Κεντρική Μακεδονία και κατέχει το Βόρειο τμήμα του νομού Πέλλας, που συνορεύει Δυτικά με τον νομό Φλώρινας, Βόρεια με τα Σκόπια Ανατολικά με το νομό Κιλκίς και Θεσσαλονίκης και Νότια με τους νομούς Κοζάνης και Ημαθίας. Εκτείνεται βόρεια της επαρχίας Εδέσσης, στους πρόποδες του όρους Βόρρας (Καϊμακτσαλάν) και περικλείεται από το πέταλο του ορεινού όγκου των υψωμάτων της Τζένας και του όρους Πάικου.
Η Αλμωπία ήταν μια από τις 17 επαρχίες του μακεδονικού βασιλείου, με γεωγραφικά όρια ίδια με αυτά της σημερινής. Η μυθολογικοί της κάτοικοι ήταν οι Αλμωπες, φυλή γιγάντων. Πήραν το όνομά τους από τον αρχηγό τους, τον Αλμωπα, γιο του Ποσειδώνα και της Έλλης.
Για πρώτη φορά η αρχαία αυτή ονομασία αναφέρεται από το Θουκυδίδη στην προ του 7ου π.χ. αιώνα εποχή, (Βιβλ.Β`.99) Ο Θουκυδίδης αναφέρει επίσης ότι οι Μακεδόνες ήρθαν από το Αργός και εξεδίωξαν τους Αλμωπες από τη γη τους, οπότε αυτοί κατέφυγαν στη περιοχή του Παγγαίου.
Δεύτερη ιστορική μαρτυρία για την Αλμωπία είναι αυτή του ποιητή Λυκόφρονα από τη Χαλκίδα, που έζησε γύρω στα 300 π.Χ. Σε ποίημά του με τίτλο ''Κασσάνδρα'', αναφέροντας τις προφητείες της ομώνυμης μάντισσας, γράφει ότι πρόβλεψε για τον Αινεία τα εξής: ''εκ δ' Αλμωπίας περιπλανιτήν δέξεται Τυρσινίαν...'', δηλαδή από την Αλμωπία περιπλανώμενο θα τον δεχθεί η Τυρσηνία (Ιταλία).
Τρίτη μαρτυρία για την αρχαιότητα της περιοχής είναι αυτή του Κλαύδιου Πτολεμαίου στο έργο του ''Γεωγραφική υφήγησις'', όπου αναφέρονται τα ονόματα δύο χωριών της επαρχίας: "...πόλεις δε εισίν εν Μακεδονία αίδε... Ορμα, Εύρωπος, Αψαλος''.
Τέλος, κατά τους βυζαντινούς χρόνους έχουμε αναφορές από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο και από την Άννα την Κομνηνή. Ο πρώτος στο έργο του ''Περί Θεμάτων'' κατονομάζει την Αλμωπία και η δεύτερη την ονομάζει ''Μογλενα'' προσθέτοντας ότι στην περιφέρειά της υπήρχε έδρα επισκοπής.
Την ονομασία Μογλενά χρησιμοποιεί και ο άγγλος περιηγητής ο William Leake για την πεδιάδα της επαρχίας, αλλά και για την συγκεκριμένη τοποθεσία όπου σήμερα βρίσκεται η Αριδαία. Από τον ίδιο περιηγητή παραδίδεται και η ονομασία ''Καρατζόβα'' για την Αλμωπία. Η περιοχή κατακτήθηκε από τους Τούρκους κατά πάσα πιθανότατα το 1389 και απελευθερώθηκε το 1912. Την εποχή αυτή εγκαθίστανται στην Αλμωπία πολλοί Τούρκοι άποικοι οι οποίοι την ονόμασαν ''Καρατζόβα'' δηλαδή Μαύρη γη –πεδιάδα, και προέρχεται από την μετάφραση στα τούρκικα του Βυζαντινού «Μογλενά» = Μαύρη γη. Η ονομασία Μογλενά μπορεί και να προέρχεται από το βουλγάρικο «μίγκλα» = ομίχλη, (Ομιχλώδης -Υγρός τόπος.)
Οι Τούρκοι αποτελούσαν τα ένα τέταρτο περίπου του συνολικού πληθυσμού.
Η Αριδαία κατοικήθηκε σύμφωνα με ιστορικές πληροφορίες, τον 18ο αιώνα. Τελευταίος φορέας του ονόματος είναι ο Αρριδαίος ο Φίλιππος ο Γ ' ετεροθαλής αδελφός του Μ Αλεξάνδρου.
Συλλογή Πληροφοριών-Έρευνα.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε αυτή την Επαρχία. Τα πανηγύρια και τα γλέντια της αποτέλεσαν τις πρώτες βιωματικές εμπειρίες μου χορευτικής έκφρασης. Η συμμετοχική παρατήρηση και οι συζητήσεις με κατοίκους και οργανοπαίχτες, αποτέλεσαν τις πρώτες πηγές πληροφοριών.
Πολλά από τα στοιχεία αυτής της Παρουσίασης έχουν συλλεχθεί από επικοινωνία με την κ. Δέλιου Στέλλα χορεύτρια και χοροδιδάσκαλο του χορευτικού συγκροτήματος "Αριστοτέλης " Έδεσσας τον χορευτή Ν. Κούζη αλλά κυρίως από έρευνες και βιώματα του κ. Δημήτρη Ιωάννου που ακούραστος επί τριάντα περίπου χρόνια ασχολείται με τη μελέτη του χορού της περιοχής και είναι η ψυχή του χορευτικού Συλλόγου "Ακρίτες" Αλμωπίας. Σε όλη την διάρκεια τής καταγραφής αυτών των στοιχείων είχαμε στενή συνεργασία με τον κ. Ιωάννου που υπήρξε και ο πρώτος χοροδιδάσκαλός μου και για τον λόγο αυτό, θέλω θερμά να τον ευχαριστήσω μαζί με όλους τους άλλους που προανέφερα και να τον θεωρήσω συν-εισηγητή μου.
Ακόμη θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους κατά καιρούς συγχορευτές μου, μουσικούς και διδασκάλους μου, που κοινές μας αναζητήσεις, συζητήσεις και εμπειρίες, αποτέλεσαν την βάση αυτής της (συνοπτικής προς το παρόν) παρουσίασης.
Η ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ .
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.
Η Αλμωπία είναι μια περιοχή που έχει δεχθεί πάρα πολλά στοιχεία από διαφορετικούς λαούς που έζησαν μαζί την περίοδο της τουρκοκρατίας. Ντόπιοι Μακεδόνες, Σλάβοι, Βούλγαροι, Ρούμηδες, Τσιγγάνοι, Βλάχοι κ.α. Οι Βλάχοι κατοικούν στα βόρεια χωριά της Επαρχίας: Αρχάγγελο, Περίκλεια, Λαγκαδιά και έχουν επηρεαστεί μουσικοχορευτικά από τους ντόπιους γείτονες.
Η συμβίωση όλων αυτών των λαών διαμόρφωσε ένα αξιόλογο μουσικοχορευτικό πολιτισμό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ποικιλία, πολυχρωμία και το πλήθος των χορών.
Είναι από της πλουσιότερες χορευτικά περιοχές.
Η ενότητα που συγκεκριμένα εξετάζουμε περιλαμβάνει τα χωριά: Ορμα, Λουτράκι, Πρόμαχοι, Γαρέφι Σαρακηνοί, Κερασιά, Καρυδιά Κορυφή Σωτήρα Βρυτά. (Τα 4 τελευταία χωριά ανήκουν στην Επαρχία Εδέσσης)
Στα παραπάνω χωριά ομιλείται το «Ντόπιο Γλωσσικό Ιδίωμα» και ο πληθυσμός τους είναι κυρίως «Ντόπιοι Μακεδόνες».
Στην περιοχή της Αλμωπίας υπάρχουν χωριά όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Καππαδοκία Οι ίδιοι αυτοί χοροί χορεύονται από παλιά και στα χωριά του κάμπου όπου είχαν μεταναστεύσει και «ντόπιοι» κάτοικοι στον εμφύλιο. (Υδραία Χρύσα Ξιφιανή, στην Αλμωπία και Πλατάνη, Φλαμουριά στην Επαρχία της Έδεσσας) Κατά τον Εμφύλιο πόλεμο έγιναν μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών κυρίως προς τα Βόρεια όπου ακόμη και σήμερα ιδιαίτερα στην περιοχή των Σκοπίων υπάρχουν πολλές εκατοντάδες κατοίκων που διατηρούν αυτή την παράδοση.
Στοιχεία της ίδιας Μουσικοχορευτικής Παράδοσης (αλλοιωμένα ίσως) συναντά κανείς και σε άλλα χωριά των Γιαννιτσών και της Νάουσας όπου μετανάστευσαν ελάχιστοι όμως κάτοικοι.
Το λαογραφικό μουσικοχορευτικό υλικό της Αλμωπίας ανήκει σε μια ευρύτερη περιφέρεια, σε αυτή της Β.Δ.Μακεδονίας. Μετά την επικράτηση του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού σε βάρος των αρχαιοελληνικών στοιχείων ο λαός, της γνωστής Μακεδονίας του Φιλίππου και του Μ. Αλεξάνδρου, σιγά - σιγά με έναν καινούριο τρόπο ζωής, προσαρμόζοντας τις αρχαίες παραδόσεις στην ελληνοχριστιανική πραγματικότητα, αναμορφώνεται και αναπλάθεται πολιτιστικά σε όλους τους τομείς της ζωής. Σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής εκτός από το φυσικό περιβάλλον και την οικονομική και κοινωνική οργάνωση των τοπικών κοινωνιών είναι η κοινή συμβίωση με τις γειτονικές κοινωνικές ομάδες που έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία αλληλοεπιδράσεων τόσο στον εθιμικό τρόπο ζωής όσο και στη γλώσσα και τον πολιτισμό τους
Η ιδιάζουσα ιστορία αυτής της περιοχής της Βαλκανικής οδήγησε στην ανάμειξη γλωσσών και πολιτισμών κυρίως στα χρόνια του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας.
Ο λαός αυτής της περιοχής της Μακεδονίας κράτησε έναν ενιαίο μουσικοχορευτικό χαρακτήρα με τις κατά τόπους χρωματικές ιδιομορφίες , όπως και σε όλα τά άλλα διαμερίσματα του ελληνικού χώρου. Το τοπικό χρώμα κάθε περιοχής σε ύφος, ήθος και χαρακτήρα μουσικής και χορού είναι διαφορετικό. Η μουσική ενός χορού αλλά και ο ίδιος ο χορός παρουσιάζονται κατά περιοχή με διαφορετική ρυθμική αγωγή. Αλλού αργά, αλλού πολύ αργά και αλλού μέτρια ώστε να αντανακλά διαφορετικά στην χορευτική απόδοση των χορευτών. Το μόνο κοινό στοιχείο που δεν αλλάζει είναι ο θεματικός χαρακτήρας της μουσικής και η όλη σε γενικότητες κινησιολογία του χορού.
Ο μουσικολαογραφικός πλούτος που υπάρχει στη Β .Δ . Μακεδονία με τις τόσες ποικιλόμορφες μουσικοχορευτικές παραλλαγές είναι ανεξερεύνητος και αδημοσίευτος. Κατά καιρούς επώνυμοι και ανώνυμοι παρουσιάζουν συμπεράσματα για την ιδιόμορφη αυτή περιοχή, συναντούν όμως πολλές δυσκολίες γιατί οι ίδιοι δεν έχουν μέσα τους παρόμοια λαϊκή μουσική παράδοση και βιώματα τέτοιων πολυσύνθετων ρυθμών .
Η τοπική ευαισθησία του Μακεδονικού λαού, που συναισθάνεται και ευαισθητοποιείται μέσα από την κατά τόπους διαφοροποιημένη ποιότητα χρώματος μουσικής και χορού, εκφράζεται ανάλογα και ιδιόμορφα στους χορούς της περιοχής Αλμωπίας ή της περιοχής Φλώρινας και αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα κλειστών κοινωνιών με δικά τους τοπικού χαρακτήρα στοιχεία, που συνθέτουν τη δική τους ταυτότητα.
Μέσα στα αξιόλογα μετρικά σχήματα των μελωδιών της περιοχής αυτής , όπως μας λένε οι μουσικολόγοι , πέρα από τους απλούς και σύνθετους ρυθμούς, υπάρχουν και πολυσύνθετοι στον ρυθμό σκοποί σε 8σημα, 9σημα, 10σημα, 11σημα, 12σημα και 15σημα μέτρα, αλλά δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά εξαιτίας του ζωηρού ρυθμού της μουσικής. Οι ντόπιοι λαϊκοί μουσικοί, ενώ εκτελούν πρακτικά και σωστά τη μουσική, διότι την ζουν, δεν μπορούν θεωρητικά να συλλάβουν και να καταγράψουν τα μετρικά σχήματα του ρυθμού των μελωδιών, κι έτσι δεν έχουμε μουσικές καταγραφές για πολλούς από αυτούς τους χορούς.
Ο Μακεδόνας δοκιμάσθηκε απάνθρωπα στο πέρασμα των αιώνων και αν δεν ήταν βαθιά ριζωμένος στην πατρογονική του γη θα τον είχαν σαρώσει οι τρομερές θύελλες που ξεσπούσαν κάθε τόσο στη χώρα αυτή, που αποτέλεσε πεδίο πολεμικών συγκρούσεων τριών αυτοκρατοριών (Ρωμαίοι - Βυζαντινοί - Τούρκοι ), πεδίο πολιτικών και φυλετικών διεκδικήσεων (Μακεδονικό ζήτημα). Εμφύλιοι σπαραγμοί, προπαγάνδες, εκμεταλλεύσεις κούρασαν τον Μακεδόνα που δούλευε σκληρά για να επιζήσει.
Η μόνη εκδήλωση που εμπιστευόταν σε διάστημα πολλών αιώνων ήταν το γλέντι και ο χορός.
Η μουσική και ο χορός παλαιότερα δεν διδάσκονταν όπως συμβαίνει σήμερα. Ο καθένας με το δικό του μεράκι και το ατομικό του ταμπεραμέντο δημιουργούσε και συνέβαλλε στην γενικότερη ολοκλήρωση της μουσικής και του χορού παρουσιάζοντας σχεδόν πάντα (κυρίως οι άνδρες) ένα χορευτικό ηρωισμό στην έκφραση (Γκάιντα, Τικφέσκα, Πουσιντνίτσα κ.α.)
Η μουσική και ο χορός της Αλμωπίας παρουσιάζονται, ειδικότερα από τους χορευτές, σαν μια μονάδα που κινείται με την ίδια έκφραση. Στους περισσότερους χορούς δεν υπάρχει πρώτος του χορού. Όλοι οι χορευτές κινούνται με την ίδια έντονη θέληση και τον ίδιο χορευτικό παλμό, καθώς τους παρακινεί και τους ευαισθητοποιεί τόσο η μουσική όσο και ο έντονος ρυθμός (Τρίτα Πάτα , Στάνκαινα , Πατρούλα κ.α.) Σήμερα ο Μακεδονικός χορός και η μουσική του προκαλούν έντονα τα συναισθήματα της χαράς και του ενθουσιασμού, της λύπης και του πόνου και ακόμη, τα πιο λεπτά ρευστά συναισθήματα της νοσταλγίας και της αμφιβολίας ή της αισιοδοξίας και της αυτοπεποίθησης. Χοροί, έθιμα και πανηγύρια αντικρίζονται με συγκίνηση στην Αλμωπία από τους μεγαλύτερους και προκαλούν μια ακράτητη επιθυμία για επικοινωνία αγνώστων συμπολιτών.
Μουσικά όργανα
Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούσαν οι λαϊκοί οργανοπαίχτες πριν από τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν γκάιντες, ταμπουράδες, καβάλια, φλογέρες, νταούλια νταϊρές. Τα όργανα αυτά συνόδευαν τα συνοδευτικά του χορού τραγούδια.
Μετά την απελευθέρωση το 1912, αλλά κυρίως κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, σταδιακά αλλάζουν τα όργανα με πρώτο το βιολί και το κλαρίνο και μετά τα χάλκινα (κορνέτα τρομπόνι) και πολύ αργότερα το ακορντεόν. Τα συνοδευτικά τραγούδια εγκαταλείπονται καθώς απαγορεύεται το «ντόπιο» γλωσσικό ιδίωμα (1930-40) Τότε αρχίζει να αναδιαμορφώνεται το μουσικό-χορευτικό ύφος.
Η πρώτη γνωστή καλή κομπανία με κλαρίνο και χάλκινα στην περιοχή ήταν αυτή του Στανίση, που μεγαλούργησε την περίοδο 1930-40.
Αξιοσημείωτη μαρτυρία δίνεται από τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασίας, οι οποίοι όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή το 1923 βρήκαν και τις δύο μορφές κομπανίας με υπεροχή των παλαιότερων οργάνων.
Τα νέα μουσικά όργανα, η απουσία συνοδευτικού τραγουδιού και οι νέοι αξιόλογοι μουσικοί δίνουν νέο ύφος και νέα πνοή στους χορευτές. Καθώς αυτοσχεδιάζουν για να καλύψουν την απουσία του στίχου, βασιζόμενοι στις παλιές μελωδίες, δίνουν νέα ορμητικότητα και ένταση στο χορευτικό ύφος.
Φορεσιές
Πρώτη περίοδος (πριν το 1900 περίπου)
Αντρική φορεσιά:1) Κασούλα (μακεδονική φουστανέλα) 2) Γιλέκο 3) Κυλόττα 4) Ποδονάρια (τσουράπια) 5) Ζωνάρι (λευκό της εορτές, μαύρο καθημερινά) 6) Καλτσίνια (χειρόκτια) 7) Τσαρούχια (γουρουνοτσάρουχα -πίντσι) 8) Καλπάκι 9) Κάπα (τον χειμώνα)
Γυναικεία φορεσιά: 1) Πουκαμίσα (κασούλα) 2) Καλτσίνια (χειρόκτια) 3) Σαγιάς (σαγιάκι) ή γκιουρντί, 4) Ζωνάρι 5) Ποδιά 6) Κάλτσες - τσουράπια 7) γουρουνοτσάρουχα (πίντσι) 8) Μαντίλα (σκέπα)
Δεύτερη περίοδος (μετά το 1900)
Αντρική φορεσιά:1) Πουκάμισο άσπρο 2) Σαλβάρι (μαύρο παντελόνι) 3) Γιλέκο 4) Τσουράπια 5) Χειρόκτια 6) Τσαρούχια (γουρουνοτσάρουχα) 7) Ζωνάρι 8) Καλπάκι 9) Κάπα (τον χειμώνα).
Ως επίσημο ένδυμα φοριόταν η «κασούλα»
Γυναικεία φορεσιά: Μέχρι τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο συναντάται γυναικεία στολή με σιγκούνι Σταδιακά τα επόμενα χρόνια η περιοχή δέχεται την επίδραση των αστικών κέντρων (Έδεσσα, Νάουσα) και διαμορφώνεται η λεγόμενη «βόντενσκα ρούμπα» (εδεσσαϊκή φορεσιά) με τα φουστάνια.
Γενικά για το xορό
Στην παραδοσιακή κοινωνία της Αλμωπίας, άνδρες και γυναίκες δε χόρευαν μικτά σε κοινό κύκλο, εκτός από ειδικές περιπτώσεις όπως ο γάμος, και σε αυτή την περίπτωση έπρεπε να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις (συγγένειας, ηλικίας κ.α.). Άνδρες και γυναίκες σχημάτιζαν πάντα ξεχωριστή ομάδα (τάνετς) και χόρευαν ανεξάρτητα την ίδια μελωδία. Η εκτέλεση των χορών με αυτή τη διαδικασία διαμόρφωσε σε κάθε χορό διαφορετικό στυλ (αντρικό και γυναικείο) και κάποιες φορές επηρέασε αρκετά, προσθέτοντας ή αφαιρώντας κάποιο βήμα ή κίνηση.
Από τους καταγεγραμμένους χορούς δεν συναντώνται όλοι σε όλα τα χωριά ανεξαιρέτως. Επιπλέον συχνά υπάρχουν από χωριό σε χωριό μικρές παραλλαγές στο κινητικό μοτίβο κάποιων από αυτούς. Υπήρχαν βέβαια χοροί που χορεύοταν περισσότερο από τις γυναίκες (όπως ο Συρτός ή η Σαρακίνα) άλλοι που χορεύονταν κυρίως από τους άντρες (Τρίτε Πάτι, Γκάιντα) ενώ ή Πουσιντνίτσα χορευότανε αποκλειστικά από άντρες.
Όλοι οι χοροί της περιοχής είναι κυκλικοί, εκτός από την Πουσιντνίτσα που είναι ελεύθερος.
Θέματα των τραγουδιών, είναι ο έρωτας, η χαρά ή η λύπη, η λεβεντιά κάποιου νέου ή κάποιας νέας. Οι στίχοι είναι στην τοπική μακεδονική διάλεκτο. Εξ' αιτίας του πολιτικού προβλήματος που υπήρξε στο παρελθόν με το θέμα της τοπικής γλώσσας οι κάτοικοι απέφευγαν να τραγουδούν και σταδιακά εξέλειψαν οι στίχοι.
Παλαιότερα οι χοροί ήταν ήρεμοι και χορεύονταν με τα παλαιά μουσικά όργανα και με την συνοδεία τραγουδιού. Με την απαγόρευση της τοπικής γλώσσας και επομένως των στίχων των τραγουδιών δημιουργήθηκε πρόβλημα έκφρασης των χορευτών.
Όταν αργότερα προέκυψαν αλλαγές στις κομπανίες με τη εισαγωγή των καινούριων οργάνων, οι χορευτές προσαρμόστηκαν εύκολα και γρήγορα δόθηκε νέο ύφος στο χορό, που χαρακτηρίζεται από το έντονο, γρήγορο και δυναμικό στοιχείο και τον ενθουσιασμό. Αυτά τα στοιχεία δεν ήταν τόσο χαρακτηριστικά στους περισσότερους χορούς, παλαιότερα τουλάχιστον. Οι χορευτές ένοιωσαν ότι τα νέα ακούσματα τους πρόσφεραν απελευθέρωση.
Σε γενικές γραμμές σήμερα οι χοροί είναι ζωηροί, πηδηχτοί, γρήγοροι (οι περισσότεροι) και έχουν ορμητικότητα , «απλοχωριά», ελευθερία μέσα στο χώρο και μεγάλη κινητικότητα.
Για να γίνει κάποιος γνώστης του «τοπικού χρώματος» και ύφους του χορού πρέπει να ζήσει από κοντά το χορό και να χορέψει με τους ντόπιους.
ΟΙ ΧΟΡΟΙ
1. Μουλάεβο. Ρυθμός 11/8
Ο χορός του μουλά (ο μουλάς είναι θρησκευτικός ηγέτης, η κατάληξη -εβο,-οβο δηλώνει κτήση).
Αποτελεί τον βασικότερο και τον πιο αντιπροσωπευτικό χορό της περιοχής.
Χορεύεται με διάφορες μελωδίες, που καμιά φορά αναφέρονται και σαν ξεχωριστοί χοροί, επειδή η κάθε μελωδία δίνει ένα ξεχωριστό ύφος στην εκτέλεση του χορού και μικρή διαφοροποίηση στα βήματα.
Άλλες ονομασίες του χορού, που προέρχονται από τις διαφορετικές μελωδίες, είναι:
- Σουλεϊμάνοβο (ο χορός του Σουλεϊμάν)
- Στάνκαινα. (Γυναικείο όνομα που αναφέρεται στους στίχους)
- Μπούκιτε ρασβίβατ (οι οξιές βλασταίνουν, ανθίζουν)
- Βέταρ μπουντινάλο (Αέρας φύσηξε)
- Σμπόρτσκο (τo)
- Μήτρενα (Επαρχία Έδεσσας όπως και η Μάρενα)
- Μάρενα. (Γυναικείο όνομα που αναφέρεται στους στίχους).
Στις παραπάνω μελωδίες υπήρχαν στίχοι.
2. Τρίτε Πάτι. Ρυθμός 7/4 (7/8)
Πήρε την ονομασία του (Τρεις φορές) από τις τρεις αναπηδήσεις στα βήματα του χορού (δύο αναπηδήσεις προς τη φορά του χορού και μία στα πίσω βήματα).
Άλλες ονομασίες:
- Μάσκο(το) δηλαδή Ανδρικός (του άντρα). Χορεύεται περισσότερο από τους άντρες
- Ζαβλιτσένα (δηλαδή συρόμενη). Πήρε την ονομασία του από το δεύτερο βήμα του χορού, που στο αργό μέρος του σέρνεται.
Σήμερα συναντώνται δύο μελωδίες, χωρίς ονομασίες ούτε στίχους
Στην περιοχή της Νάουσας συναντάται με το όνομα Σαρανταπέντε.
3. Μπαϊτούσκινο. Ρυθμός 3/4 (7/16)
Πρόκειται για τον γνωστό χορό Μπαϊντούσκα, με την κατάληξη -ινο που δηλώνει προέλευση. Χορεύεται με πολλές παραλλαγές από χωριό σε χωριό. Η μελωδίες του Ράικο και του Σύρι-σύρι χορεύονταν σε πολλά χωριά σαν Μπαϊντούσκα
Υπάρχουν πέντε μελωδίες.
Μία από αυτές ονομάζεται Σαρακίνα, (Σαρακίνσκο) χορεύεται ιδιαίτερα στα χωριά Ορμα και Λουτράκι, και διαφοροποιεί στις γυναίκες αρκετά τα βήματα και το ύφος ώστε δίνει την εντύπωση ξεχωριστού χορού.
4. Τικφέσκινο ή Τικφέσκο. Ρυθμός 4/4-2/4
Αλλη ονομασία: Κρίβοτο που σημαίνει "ο κουτσός χορός". Η κατάληξη -ινο σημαίνει προέλευση και δηλώνει κατά πάσα πιθανότητα ότι ο χορός προέρχεται από την περιοχή Tikfes που βρίσκεται από την άλλη του όρους Καϊμακτσαλάν (Νίτσε) ή Βόρρας στο σημερινό κράτος των Σκοπίων (FYROM). Στο χωριό Ορμα οι γυναίκες χορεύουν "το κρίβοτο" με ιδιαίτερο τρόπο.
5. Πουσιντνίτσα (σημαίνει από καθιστή θέση). Ρυθμός 15/8
Χορευότανε κυρίως από άνδρες. Είναι ελεύθερος χορός που δίνει στον χορευτή μεγάλη δυνατότητα έκφρασης. Είναι χορός επίδειξης δεξιοτεχνίας αντοχής και λεβεντιάς. Χορεύονταν την τρίτη μέρα του Γάμου όταν «έβγαζαν το σεντόνι της νύφης».
6. Χορός στα τρία. - Γκάιντα (Ράμνα). Ρυθμός 4/4- 2/4.
Χορός στα τρία. Υπάρχει μεγάλος αριθμός μελωδιών. Γκάιντα, Κίτινα, (Κατίνα) Βουντιντσάρτσε, (Μυλωνάς) Πόπουβα κέρκα, (Παπαδοκόρη) Πράβο, (Ίσιος-Στρωτός) Ζάικο, (Λαγός) Οτφορι Λένου βρατίσκα, (Άνοιξε Ελένη την πορτούλα) Μπάη Αποστόλη, (Μπάρμπα Αποστόλη) Να Ντώνου, (Της Αντωνίας) κ.α.
Χορεύονταν και από γυναίκες.
Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους χορούς της περιοχής και όλης της ευρύτερης περιφέρειας. Στο πρώτο μέρος χορεύεται ομαδικά κυκλικά «στα τρία» και στο γρήγορο δεύτερο μέρος, εφόσον υπάρχει, ο πρώτος του χορού απελευθερώνεται και έχει τη δυνατότητα του αυτοσχεδιασμού, τόσο ο ίδιος μόνος του (καθίσματα, στροφές) όσο και στους σχηματισμούς που οδηγεί τους συγχορευτές του.
7. Ζάικο ή Κομίτιν (το) (Κομιτατζίδικος). Ρυθμός 2/4
Χορεύονταν από Βούλγαρους ή Βουλγαρίζοντες. Αυτοί με διάφορες πολιτικές ευκαιρίες και προφάσεις δραστηριοποιούνταν στον χώρο της σημερινής Ελληνικής Μακεδονίας.
Είναι χορός που πάρα πολύ σπάνια συναντάται με την πρωταρχική του μορφή, σαν μιμητικός χορός του κυνηγιού του λαγού. Σήμερα η μελωδία χορεύεται σαν χορός στα τρία ή με δικό του χορευτικό μοτίβο, κύρια από τα χορευτικά συγκροτήματα.
8. Σύρι-σύρι. Ρυθμός 7/4 (7/8)
Η ονομασία σημαίνει άπλωσε-άπλωσε, εννοείται τα προικιά. Παλαιότερα η μελωδία αυτή συνόδευε το "έθιμο της προίκας" και δεν χορεύονταν. Αργότερα η μελωδία συναντάται να χορεύεται σαν «Μπαιτούσκινο» Σήμερα γυναικείος κυρίως χορός, με ιδιαίτερο δικό του κινητικό μοτίβο ο οποίος χορεύεται σπάνια, κυρίως από μέλη χορευτικών συγκροτημάτων.
Συναντάται και σε άλλες περιοχές με το δικό του κινητικό μοτίβο.(με την ονομασία Σύρε-σύρε στον κάμπο των Γιαννιτσών).
9. Πατρούνινο. Ρυθμός 7/8 (11/16)
Η ονομασία σημαίνει της Πατρούνας, δηλαδή της Πετρούλας. Ερωτικός χορός που συναντάται σε δύο παραλλαγές. Υπάρχουν δύο μελωδίες: Πατρούνα και Στόινα.
Συναντάται και σε γειτονικούς νομούς και με άλλες ονομασίες (γαλάζιος πετεινός κλπ).
10. Σάρενι Τσουράπι (Παρδαλά Τσουράπια) – Τσουράπια Ρυθμός 9/8
Είναι ερωτικός χορός όπου οι νέοι (άντρες και γυναίκες) επιδεικνύουν τα πολύχρωμα πλεκτά τσουράπια τους τραγουδώντας τους σήμερα σχεδόν ξεχασμένους στίχους του συνοδευτικού τραγουδιού. Χορός που συναντάται συχνά σε πολλούς νομούς της Μακεδονίας.
11. Λένο Μόμε (Κόρη Ελένη). Ρυθμός 7/8
Πήρε το όνομά του από τους στοίχους του ομώνυμου τραγουδιού που συνοδεύει τον ζωηρό αυτόν χορό. Και για αυτόν τον χορό μιλούν για βουλγαρική επιρροή μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι μαζί με τον χορό Σάρενι Τσουράπι από τους διαδεδομένους χορούς σχεδόν σε όλη τη Μακεδονία. Χορεύονταν κύρια στο χωριό Λουτράκι.
12. Ράικο (ανδρικό όνομα). Ρυθμός 7/16
Εμφανίστηκε τελευταία από τα χορευτικά συγκροτήματα. Σαν μουσική πρωτοακούστηκε την δεκαετία του 1960. Πρωτοχορεύτηκε σαν Μπαϊτούσκινο (έτσι χορεύεται και σήμερα). Στη συνέχεια με βήματα που καθιερώθηκαν από τα χορευτικά συγκροτήματα χορεύεται με τα βήματα του γρήγορου μέρους του χορού Τικφέσκινο.
Σαν ξεχωριστός χορός συναντάται στα χωριά της Σκύδρας, του κάμπου της Έδεσσας και αλλού
13. Μακεδονία. Ρυθμός 2/4
Χορός που εμφανίζεται στη περιοχή μετά την απελευθέρωση και είναι δημιούργημα της πολιτιστικής επίδρασης των Ελλήνων δασκάλων στην προσπάθεια αντιμετώπισης της βουλγάρικης προπαγάνδας. Συνοδεύεται από το ομώνυμο τραγούδι. Συναντάται με διαφορετικά κινητικά μοτίβα σε όλη τη Μακεδονία
14. Αντικριστός. Ρυθμός 9/8
Ερωτικός ζευγαρωτός αντικριστός χορός.. Συνηθίζεται και σαν δρομικός χορός στους γάμους. Είναι πιο διαδεδομένος προς τα χωριά της Έδεσσας. Συναντάται κύρια στην περιοχή Κοζάνης και Γρεβενών με την ονομασία Έντεκα ή Σκόρπιος.
15. Χασαποσέρβικο. Ρυθμός 2/4
Χορός που συναντάται σε όλα τα Βαλκάνια. Η έντονη ρυθμική του αγωγή και οι ελκυστικές μελωδίες τον καθιστούν από τους πλέον αγαπημένους χορούς.
16. Συρτός (Μακεδονικός). Ρυθμός 7/8
Διαδεδομένος χορός, ιδιαίτερα προσφιλής στις γυναίκες και ο κατ' εξοχήν χορός του γάμου, με πολλά συνοδευτικά τραγούδια.
Παραδοσιακή μελωδία η Μίρκα, κλπ. συναντάται σχεδόν σε όλη την Μακεδονία.
Χρήστος Τεντζεράκη
Υποψήφιος Δρ, Αν. Πρόεδρος ΔΟΛΤ-IOV
Πρόεδρος Αρχείου Ελληνικού Χορού
Οι εποχιακές λιμνούλες που σχηματίζονται στην Καλή Κοιλάδα. 
Η Καλή Κοιλάδα.
Η κορυφή Αγελάδα (Κράβιτσα) ,βρίσκεται απέναντι (Ανατολικά) της Καλής Κοιλάδας.
Στις στάνες μπορείτε να αφήσετε τα αυτοκίνητα και να ξεκινήσετε την ανάβαση για Καλή Κοιλάδα. 
Κτηνοτροφικός ξενώνας...
Η κορυφή Κατούντσα (πάνω από το χωριό Λυκόστομο) όπως φαίνεται από τις ''στάνες".
Το χωριό Λουτράκι και η επαρχία Αλμωπίας, όπως φαίνεται σε σημείο της διαδρομής.
Μετά το Άνω Λουτράκι ακολουθούμε τον δασικό δρόμο, ο οποίος είναι σε αρκετά καλή κατάσταση.
Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στο Άνω Λουτράκι. 
